ابن‌خطیب الدهشه نورالدین ابوالثناء محمود بن احمد حمویاِبْنِ خَطیب‌ِ الدَّهْشه، نورالدین ابوالثّناء محمود بن احمد بن محمد حَمَوی (۷۵۰-۸۳۴ق/ ۱۳۴۹-۱۴۳۱م)، محدّث، فقیه، قاضی و ادیب شافعی است. ۱ - لقب و خاندانخاندان وی از فیوم مصر بود. پدرش خطیب‌ِ جامعه دهشه بود و از این رو به لقب خطیب الدّهشه مشهور شد. [۱]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۲۹، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
سخاوی وی را همدانی نیز خوانده [۲]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۲۹، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
که دلیل آن روشن نیست. در منابع قدیم‌تر مانند طبقات الشافعیة ابن قاضی شهبه و انباء الغمرِ ابن حجر چنین نسبتی دیده نمی‌شود.۲ - اساتیداو در حماه نزد استادانی چون شهاب مرداوی، قاسم ضریر و کمال معرّی به فراگیری فقه و حدیث پرداخت و قرآن را حفظ نمود. پس از آن به مصر و شام سفر کرد و از عالمان آن دیار نیز دانش آموخت. [۳]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۴، ص۱۴۱، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م.
[۴]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
۳ - رئیس شافعیانوی در روزگار خود رئیس شافعیان حماه بود. [۵]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
در دولت المؤید به مقام قضای آنجا گمارده شد. او در این سمت با پاکدامنی به کار پرداخت و همواره به زهد و پارسایی زیست، [۶]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۴۱، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م.
اما در اوایل ۸۲۶ق در دولت اشرف برسبای از قضاوت برکنار و خانه‌نشین شد [۷]
ابن عماد عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۲۱۰، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
و تا هنگام وفات در حماه به فتوا و تحقیق و تألیف و تدریس پرداخت. [۸]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
وی با اینکه حضور ذهن بسیار داشت. اما به گفته ابن قاضی شهبه [۹]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۴، ص۱۴۱-۱۴۲، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م.
گاه در نقل دچار غفلت و سهل‌انگاری می‌شد.۴ - چیره‌دست در ادبوی در ادب نیز چیره‌دست بود و خط زیبایی داشت. [۱۰]
احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، ج۸، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۵م.
و شعر نیز می‌سرود و بین او و بدرالدین ابن قاضی اذرعات مکاتباتی به نظم برقرار بود [۱۱]
احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، ج۸، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۵م.
و نمونه‌هایی از اشعارش در برخی از منابع احوال او آمده است. ۵ - آثار۵.۱ - چاپیتحفة ذوی الارب فی مشکل الاسماء و النّسب، در علم رجال که به کوشش تراوگوتمان در لیدن (۱۹۰۵م) به چاپ رسیده است. [۱۲]
سرکیس، چاپی، ج۱، ص۹۳.
۵.۲ - خطی۱. التقریب فی علم الغریب که مختصری از کتاب دیگر وی موسوم به تهذیب المطالع است. [۱۳]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
[۱۴]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷.
[۱۵]
ازهریه، فهرست، ج۴، ص۱۰.
۲. تهذیب المطالع لترغیب المطالع که تهذیبی از کتاب مطالع الانوار ابن قرقول بوده و در علم غریب الحدیث است، دو نسخه از آن در مصر موجود می‌باشد. [۱۶]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۲۹۱.
[۱۷]
سید، خطی، ج۱، ص۱۹۰.
۳. شرح الکافیة الشافیة که گویا همان تحریر الحاشیة فی شرح الکافیة الشافیة باشد که سخاوی [۱۸]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
به آن اشاره کرده است. نسخه‌ای از آن در دارالکتب مصر موجود است. شرح وسیلة الاصابة الی طریق صنعة الکتابة که شرحی است بر منظومة وسیلة الاصابة از خود وی. نسخه‌های آن در کتابخانه‌های خدیویه، [۱۹]
خدیویه، فهرست، ج۶، ص۱۵۲.
توپکاپی کاراتای، شم چستربیتی، المالی، پارماکسیز اوغلو، موجود است. [۲۰]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۴۱، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م.
[۲۱]
احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، ج۸، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۵م.
[۲۲]
محمد سخاوی، الضوء اللامع، ج۱۰، ص۱۳۰، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
۶ - فهرست منابع(۱) احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۵م. (۲) ابن عماد عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۳) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م. (۴) ازهریه، فهرست. (۵) خدیویه، فهرست. (۶) محمد سخاوی، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. (۷) سرکیس، چاپی. (۸) سید، خطی. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خطیب الدهشه»، ج۳، ص۱۱۵۶. رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن نهم | علمای قرن هشتم | فقهای شافعی | محدثین اهل سنت
|